Het thema van mijn bouwsteen is Scheefgroei. Rond de laatste jaarwisseling zond NPO1 een programma uit met Scheefgroei als onderwerp, dit onder leiding van de presentatoren Jeroen Pauw en Sander Heijne. De 6 onderwerpen, uitgezonden op 6 verschillende avonden, waren: Onderwijs, arbeidsmarkt, woningmarkt, pensioenen, gezondheid en toekomst.
Sander Schimmelpeninck kwam even later – het tv-programma loopt nog – met een vergelijkbare versie met als onderwerp “Sander en de kloof”.
Wat is eigenlijk scheefgroei? Een definitie daarvoor is: “Het aangeven van de ongewenste gevolgen van regelgeving en beleid”.
Centraal stond de vraag: Hoe kan het dat in ons welvarend land de kloof in al die terreinen steeds groter wordt terwijl we, althans de meeste Nederlanders, dit helemaal niet willen. Armen worden steeds armer, rijken worden steeds rijker?
Zo maar wat voorbeelden. Hoe kan het dat een kind in Heerenveen met een afgeronde havo-opleiding later minder verdient dan een kind uit Voorburg met dezelfde opleiding? Waarom leven mensen in goede buurten gemiddeld 6 jaar langer dan mensen in achterstandswijken? Hoe kan het dat er een groot tekort aan personeel is maar sommigen toch geen werk kunnen vinden en … in andere gevallen sterk worden onderbetaald? Hoe kan het dat kinderen uit de betere milieus meer kansen in het onderwijs hebben dan kinderen uit achterstandswijken. Hoe kan het dat gepensioneerden al meer dan vijftien jaar geïndexeerd zijn en daardoor minimaal 20% in koopkracht zijn achteruitgegaan terwijl de pensioenfondsen de laatste jaren meer dan uitstekend beleggingsresultaten behalen. De AEX heeft – zo rond de jaarwisseling - nog nooit zo hoog gestaan. Vragen, vragen en nog eens vragen.
Nederland is een klassenmaatschappij ook al denken wij van niet. Helaas is het zo dat waar je wieg staat dat doorgaans bepalend is voor je levensloop.
Ik ga dadelijk op elk onderwerp afzonderlijk in – zij het in verkorte vorm - om aan het eind van mijn bouwsteen met een stelling te komen waarover we in de nazitting dan kunnen gaan discussiëren.
In de allereerste uitzending werd direct al een flinke plaagstoot uitgedeeld aan onze minister-president Rutte, die het graag heeft over dit “gave” land. De uitzendingen wezen uit dat voor tal van Nederlanders dit land helemaal niet zo gaaf is. Integendeel zelfs.
Ik ga beginnen met Onderwijs, een onderwerp, waar ik wat uitvoeriger op inga dan de andere onderwerpen omdat goed onderwijs zo bepalend is voor je latere kansen. Overigens, alle onderwerpen hebben een causaal verband met elkaar.
Onderwijs
Ter wille van de tijd beperk ik mij bij dit onderwerp tot het basisonderwijs, omdat daar immers de basis ligt voor een goede toekomst van het kind.
Teleurstellend was de constatering dat de kansenongelijkheid voor de leerling van de basisschool de afgelopen vijftien jaren sterk is toegenomen.
Zo’n kwart, om precies te zijn 24% van de leerlingen, blijkt na de schooltoets in groep 8 niet begrijpend te kunnen lezen, niet voldoende te kunnen rekenen en niet goed te kunnen schrijven. Dat was in 2003 11%, meer dan een verdubbeling dus. En br. schrik niet. Op Europees niveau is Nederland hard op weg naar het domste jongetje van de klas te worden, we staan nu op plaats 24, terwijl aan het eind van de vorige eeuw ons land nog bij de laatste vijf behoorde.
Wat zijn de oorzaken. Kort samengevat marktwerking en bezuinigingen.
Ik noem de opvallendste:
- Te grote klassen.
- Onderwijs van een te slechte kwaliteit.
- Tekort aan leerkrachten.
- Onderwaardering van het personeel.
- Veel kinderen komen van een achterstandsituatie of vinden thuis niet die steun die ze nodig zijn.
- Bureaucratie met te veel aan managementlagen.
Het gevolg is dat kinderen van rijke ouders bijlessen nemen of de school verlaten om naar een particuliere school te gaan. Het Luzac-college is een van de belangrijkste. Ook in Heerenveen staat zo’n school. Inmiddels zijn er in Nederland al zo’n zestigtal particuliere scholen. De kosten van een leerling bedragen daar ca € 20.000 tot € 30.000 per jaar. Natuurlijk is dit geen goede ontwikkeling. Elk kind behoort dezelfde kansen te hebben.
Het is niet te verwachten dat op korte termijn er veel verandert. Maar voor het nieuwe kabinet ligt er een dankbare taak, te beginnen dat de overheid weer de regie neemt met als doel: kleinere klassen, voldoende en beter opgeleid personeel, hogere salarissen met betere secundaire arbeidsvoorwaarden (waar vindt de onderwijzer in de grote stad nog een betaalbare woning?) en tenslotte minder bureaucratie. Dat vergt een heel grote inspanning!
Arbeidsmarkt
Nog nooit is de krapte op de arbeidsmarkt zo groot geweest als nu. Er zijn meer vacatures dan werklozen. De banen liggen voor het oprapen. Er dreigt een groot tekort aan vaklieden, zeker wanneer je de plannen van het nieuwe kabinet daarin betrekt.
Hoe kan het toch dat er dan nog zoveel mensen aan de kant staan en geen passende baan kunnen vinden? En…
Hoe kan het dat de inkomensongelijkheid tussen de inwoners van de drie noordelijke provincies en die uit het westen van het land zo groot is en ook nog steeds stijgende is?
Hoe kan het dat het aantal flexbanen, vaak met minimale beloningen, nog steeds schrikbarend stijgt en het aantal vaste contracten daarbij ver achterblijft. Vragen, vragen en nog eens vragen waar geen bevredigende antwoorden op kwamen.
Een hoogleraar constateerde wel dat uit onderzoek was gebleken dat de Nederlandse werkgever, uitzonderingen daargelaten, duidelijk slechter was dan die in onze omliggende landen, zeker waar het gaat om de laagstbetaalden (Jumbo wn PostNL zijn goede voorbeelden). Maar niet alleen is de werkgever verantwoordelijk ook onze regering heeft heel wat steken laten vallen.
De presentatoren vatten de volgende aanbevelingen aan het kabinet als volgt samen:
- Verhoging van lonen in het bijzonder dat van het minimumloon (MS).
- Betere secundaire arbeidsvoorwaarden voor de laagstbetaalden.
- Meer vaste banen, minder tijdelijke.
- Meer gebruik maken van opgeleide arbeidsmigranten, dit ook met het oog op de sterk toenemende vergrijzing.
- Het verminderen van nutteloze banen.
Wonen
Ook hier draait de ongelijkheidsmachine op volle toeren. De kloof tussen degenen, die nog wel een woning kunnen betalen en degenen, die dat niet kunnen wordt steeds groter. De schaarste op de woningmarkt is de laatste jaren explosief gestegen evenals de waarde van woningen. Hoe komt dit, belangrijke oorzaken:
- De overheid heeft te weinig woningen in de sociale sector gebouwd mede als gevolg van de verhuurdersheffing.
- Er is te weinig doorstroming van ouderen waardoor er geen woningen voor de volgende generatie beschikbaar komen.
- Regelgeving, met de name een gevolg van de stikstofbeperkingen.
- Huisvesting van statushouders, gezinsverdunning en echtscheidingen.
Het gevolg is lange wachttijden, stijging van koopprijzen en een sterke toename van het aantal daklozen (Meer dan 100.000, een nationale schande).
Het verbaasde de onderzoekers dat de overheid dit probleem niet heeft zien aankomen en de oplossing aan de markt heeft overgelaten.
Het zal duidelijk zijn dat de overheid de regie weer op zich moet nemen, hoopgevend is het dat er weer een ministerie van Volkshuisvesting komt. Een eerste opdracht is het zo snel mogelijk bouwen van voldoende betaalbare woningen in de sociale sector en het verminderen van bureaucratie.
Een opvallend advies was het belasten van overwinst op de verkoop van woningen en dat de gemeentelijke overheid de bevoegdheid krijgt een x-tal woningen aan eigen inwoners toe te wijzen, zowel in de huur- als in de koopsector. Ook werd een snelle spoorwegverbinding tussen het westen en het noorden van het land als verbeteringspunt genoemd.
Gezondheid
Ook in de gezondheidszorg is al jarenlang een scheefgroei gaande waar het gaat om het ouder worden en het ziek zijn.
Mensen, die in betere wijken wonen of een hogere opleiding hebben worden gemiddeld vijf jaar ouder dan mensen in achterstandswijken, mannen gemiddeld zes jaar, vrouwen vier jaar.
Hetzelfde geldt voor ziekten. Mensen in achterstandswijken of met een lagere opleiding lijden meer aan welvaartsziekten zoals longziekten, obesitas, hartfalen, diabetes en depressies. Veelal een gevolg van ongezond eten, roken, alcohol, te weinig bewegen, stress en schulden.
Maar ook de overheid heeft bijgedragen aan deze tweedeling, misschien in de eerste plaats door het liberale denken wat weer uitmondt in het ruimhartig toestaan van fastfoodketens, het toestaan van te veel verleidingen en het onvoldoende bestrijden van een van de grootste boosdoeners: het roken.
Voor het nieuwe kabinet valt er veel te doen: Genoemd werden: preventie, het extreem duur maken van het roken (streven naar een rookvrije generatie), het invoeren van een suikertax, het duurder maken van ongezonde voeding en het goedkoper maken van groente en fruit, het beperken van fastfoodketens en snackzaken, bevorderen van het meer bewegen, het herinvoeren van gymnastiekonderwijs en schoolzwemmen en tenslotte het (sterk) verlagen van het eigen-risico.
Pensioen vermogen
Ruim tien jaar liberaal beleid heeft geleid tot een situatie waarin steeds meer mensen minder kunnen rekenen op een vast pensioen o.m. als gevolg van een sterke toename van het aantal ZZP’ers, flexwerkers en mensen met een tijdelijke baan. Gelukkig is er AOW, pas op je 67e levensjaar, maar die is niet toereikend voor een goede oude dag.
En er is in ons land veel onvrede en teleurstelling over het feit dat er ruim tien jaar geen indexatie in de pensioenen heeft plaats gevonden wat weer heeft geleid tot een inkomensdaling van zo’n 25%. Verder wordt het als een schande ervaren dat men nog steeds geen passende oplossing heeft gevonden voor een vervroegde AOW voor de zeer zware beroepen.
Het gaat hier om een complex vraagstuk, vandaar dat ik op dit vraagstuk niet dieper inga.
Verder is er veel onvrede over de ongelijkheid in het belasten van vermogensaanwas ten opzichte van arbeid. Denk hierbij aan:
- Het onbelast laten de soms sterke toename van vermogens als gevolg van beleggingen in effecten en cryptomunten.
- Hetzelfde, als gevolg van de sterke toename van de waarden in onroerend goed.
Suggesties waren:
- Fiscaliseren van de AOW, geen AOW meer voor de echte rijken.
- Pensioenen weer laten meegroeien met het inflatiecijfers en het deels compenseren van het geleden verlies.
- Het belasten van vermogensaanwas, met als voorbeeld woningen in box 3.
U begrijpt, het is een korte samenvatting, er valt meer over te zeggen.
Technologie en toekomst
Ook hier valt veel over te vertellen in het bijzonder daar waar het gaat om toekomstige ontwikkelingen. De essentie, de kloof tussen degenen die technologische ontwikkelingen kunnen bijbenen en die dat niet kunnen, doorgaans de lager opgeleiden, wordt steeds groter. Denk daarbij ook aan algoritmen. “Big brother is watching you”, een uitspraak die al in 1984 werd gedaan blijkt werkelijkheid te worden. Ook werd ingegaan op het vraagstuk over robotisering bij de gewone burger. “Mijnheer de Minister-President, we hebben geen behoefte aan robots in de huiskamer maar meer handen aan het bed, riep een vertwijfelde verpleegkundige.”
Maar het feit, dat veel mensen nu, maar zeker in de toekomst technologische ontwikkelingen niet meer kunnen bijbenen is een onderwerp dat leidt tot grote zorg, daarover was geen verschil van mening.
Nu mijn door het bestuur gevraagde stelling voor de nazit:
Het oplossen van de geschetste vraagstukken kan niet aan de vrije markt worden overgelaten.
Spreuk: Hans-Georg Gadamer, Duits filosoof “De ander kan gelijk hebben”
Heerenveen, 24 februari 2022 Tiemen Stuiver
